طرح توجیهی چیست؟

گزارش طرح توجیهی یا معادل انگلیسی آن Feasibility Study Report به گزارشی اطلاق می شود که به بررسی و ارزیابی توجیه‌ پذیری یک طرح در زمینه های مختلفی از جمله بازار، فنی و مالی می پردازد . طرح توجیهی به بررسی جنبه های مختلف یک پروژه نظیر بازار، فنی و مالی پرداخته و به سه قسمت تفکیک می‌شود. می توان این قسمت ها را به شکل زیر توضیح داد:

1. تجزیه و تحلیل مالی یا معادل انگلیسی آن  Financial Analysis  ،که با هدف بررسی و آنالیز جنبه های متعدد مالی و سودآوری طرح توجیهی انجام می شود.
2. مطالعه بازار یا معادل انگلیسی آن Market Study که به بررسی و آزمایش زمینه های مختلف بازار محصولِ طرح توجیهی می پردازد. این ابعاد شامل کمبود، بازار هدف، عرضه، تقاضا و ...می باشند.
3. توجیه‌پذیری فنی یا معادل انگلیسی آن Technical Feasibility ،که با هدف ر بررسی ابعاد تکنیکی طرح توجیهی از قبیل تکنولوژی ، ظرفیت، محل اجرا، ماشین آلات و تجهیزاتِ تولید و ساختار اجرائی طرح صورت می گیرد.

گزارش طرح توجیهی

طرح توجیهی از سه قسمت تشکیل شده که در قسمت بعدی هر یک را شرح می دهیم:

⭐ مطالعات بازار

وجود محصولات و خدمات برای طرح‌ها و پروژه‌های مختلف، امری ضروری است. ازآنجا که هدف اصلی اجرای طرح توجیهی تولید و عرضه محصولاتی منطبق  با سلیقه بازار مصرف‌کننده است، از این رو آنالیز و بررسی بازارهای مصرفِ محصول، امری ضروری تلقی می شود و پس از آن، باید بررسی هدف مورد نظر باید مورد توجه واقع شود.مارد خاصی در بررسی های بازار طرح توجیهی از اهمیت بسزایی برخوردار هستند از قبیل تعیین آمار مرتبط با میزان تولید، واردات، تقاضا، صادرات و مصرف محصول مورد نظر طی سال‌های متفاوت در کشور و هم چنین پیش‌بینی این موارد در آینده. موارد زیر در پیش‌بینی تقاضا به ‌عنوان یک فاکتور تاثیرگذار در مطالعه بازار،مهم می باشند:  

1. بررسی آمار و اطلاعات قابل دسترسی
2. بررسی انواع محصولات مشتمل بر کالاهای مصرفی، واسطه‌ای و سرمایه‌ای

شیوه های متعدد پیش‌بینی تقاضای محصول در طرح توجیهی برای آینده

⭐ 1- روش تداوم روند گذشته

چنانچه فکر می کنید روند تغییر پارامتر مورد نظر در آینده،مشابه روند سال‌های گذشته است ، به منظور پیش بینی مقدار این پارامتر باید از رشد متوسط سال‌های گذشته، استفاده‎ شود.کاربرد گسترده این روش به خاطر سادگی و راحتی استفاده آن می باشد. البته مواردی وجود دارد که در آن استنادِ صرف به روند سال‌های قبل، موجب گمراهی و اغفال می گردد. زیراپیشرفت ها و تحولات تکنولوژیکی، فرهنگی و سلیقه‌ای در کنار تغییرات جمعیتی تاثیر بسزایی در روند تغییر پارامتر دارند.

⭐ 2- روش مصرف سرانه

روش مصرف سرانه با هدف پیش بینی تقاضای محصول در سال های آتی در طرح توجیهی مورد استفاده قرار می گیرد. با استفاده از این روش می‌توان به سهولت متوسط نرخ رشد مصرف سرانه را درطی  سال‌های اخیر تخمین زد. با توجه به متوسط نرخ رشد سرانه و نرخ رشد جمعیت تقاضای محصول پیش بینی می شود.

⭐ 3- روش ضریب مصرف

روش ضریب مصرف، تقاضا را برای کالاهای واسطه‌ای پیش بینی می کند که بجهت تولید محصولات دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. به صورتی که اگر ضریب مصرف محصول و پیش‌بینی تولید یک کالا را در اختیار داشته باشید ، می‌توانید میزان تقاضای محصولی را که در طرح توجیهی مور بررسی قرار گرفته را پیش بینی کنید. روش ضریب مصرف بواسطه تعیین ضریب مصرف محصول و پیش‌بینی تولید کالای مصرف‌کننده در سال‌های آینده ، روش مناسبی جهت بالابردن راندمان شرکت‌ها محسوب می شود

⭐ 4- فرایند مارکو

در روش مارکو از نظرسنجی، برای کالاهای جدید یا نوع خاصی از کالاهای موجود استفاده می شود که به بررسی رفتار مصرف‌کنندگان محصول طرح توجیهی احتیاج دارد که می تواند شامل افراد یا گروه‌های درآمدی خاص و یا صنایع مصرف‌کننده محصول واسطه‌ای باشد. در این روش می‌توان ازروش هایی نظیر پرسشنامه، مطالعه میدانی و یا مصاحبه و نظر‌سنجی در مورد تقاضای کالا بهره برد

⭐ 5- روش روند متغیر

 هدف از اجرای روش روند متغیر بررسی روند تغییرات مصرف یک کالای خاص متناسب و مرتبط با تغییر درآمد ملی برحسب مورد می باشد و امکان بررسی هر یک از مولفه های سازنده آن همچون سرمایه‌گذاری ملی، مصرف ملی، اعتبارات خاص برنامه‌ای و بودجه خانوار وجود دارد. این روش بواسطه برز تحولات در عرصه شرایط اقتصادی و اجتماعی و نیز تحول الگوهای مصرفی نشات گرفته از آنها، مورد استفاده قرار می گیرد و به منظور بررسی ارتباط بین روندهای مصرف محصول یا کالا و مقایسه آنها در نگارش طرح توجیهی بکار رفته و نشان دهنده رابطه همبستگی می باشد. در یک تناسب ساده، می توان میزان روند تغییرات مصرف کالا و روند تغییر مولفه های انتخابی در دوره قبل را بوضوح مشاهده کرد وپیش بینی میزان روند تغییرات مصرف کالا در آینده به راحتی محاسبه می شود. نتیجه ای که بدست می آید به منظور پیش‌بینی میزان تقاضای محصول در آینده بکار می رود.

پس از اینکه مشخص شد میزان عرضه محصول طرح توجیهی مساوی با تولید به اضافه واردات می‌باشد، لازم میشود که آمار و ارقام مربوط به شرکت‌ها و یا جمعیت مصرف کننده محصول مورد نظر بررسی  آنالیز شود زیرامقدار بازار مصرف محصول تولیدی تنها از طریق مقایسه میزان عرضه و تقاضای محصول مشخص‎ می شود . منظور از اشباع بازار داخلی ، به معنای وجود  تعداد زیادی شرکت‎ها‎ی مشابه و یا وجود نداشتن بازار مصرف داخلی است. در صورت مواجهه بازار با اشباع یا رقبای بین‌المللی مختلف، شرکت ها می توانند با تلید محصولات با کیفیت در حجم بالا و عرضه آنها با قیمت پایین ، این مسئله را مرتفع سازند. بدین منظور باید فعالیت‎ها‎ی بازرگانی و تبلیغاتی در سطح گسترده ای انجام شود.

توجیه پذیری تکنیکی

از دیگر اصطلاحات متداول در این زمینه ،می توان به توجیه پذیری فنی اشاره کرد. قسمت مزبور به بررسی طرح امکان‌ سنجی از نظر امکان اجرای طرح در گزارش توجیهی می پردازد. در این امکان‌سنجی در قسمتی تحت عنوان"فاز 1طراحی انجام شده" درباره نحوه اجرای طرح بررسی های لازم بعمل می آید. طراحی فاز 1 شامل اطلاعات کلی بوده و اطلاعات بسیار کوچکی نظیر مشخصات زمین محل اجرای طرح، شیوه اجرای عملیات ساختمانی، دانش تکنیکی پروژه، ظرفیت، دستگاه‌ها و تجهیزات مورد نیاز برای تولید، محوطه‌سازی و راه‌سازی، تأسیسات و سایر مواردی را در بر می گیرد که هزینه‌های ثابت سرمایه‌گذاری روی آنها باید صورت گیرد.

این قسمت از گزارش توجیهی، به ارائه تمامی اطلاعات تکنیکی اجرای طرح توجیهی در مراحل احداث و بهره‌برداری می پردازد و بررسی روی اطلاعات مربوط به هزینه‌های سرمایه‌گذاری از قبیل هزینه‌های ثابت سرمایه‌گذاری، هزینه‌های قبل از بهره‌برداری و سرمایه در گردش ، به انضمام مدارک مستند بانک صورت می گیرد. در این قسمت ، بررسی هزینه‌های سالیانه تولید از قبیل هزینه‎ها‎ی صرف شده جهت تأمین مواد اولیه، سوخت، نیروی انسانی، استهلاک، هزینه‌های تأمین مالی، هزینه‌های اداری و خدماتی، زمان‌بندی، شیوه اجرای طرح و ... انجام می شود.

آنالیز مالی

هدف از اجرای طرح توجیهی، سودآفرینی و بدست آوردن منفعت می باشد واز همین رو رسیدن به شاخص و معیار مناسب جهت تعیین سوددهی و یا عدم سوددهی طرح‌ها مورد توجه بوده است و در طی سال‎ها‎ی اخیر، کارشناسان و اقتصاددانان برجسته به تعریف یک سری شاخص‌های مالی و اقتصادی پراخته و از آنها استفاده کرده‌اند. هدف از اجرای آنالیز مالی در طرح امکان سنجی گزارشات توجیهی، رسیدن به شاخص‌های مالی و اقتصادی بوده که در نهایت موجب اتخاذ تصمیمی درست می شود.

در هنگام آنالیز مالی توجه به نکات زیر حائز اهمیت می باشد :استفاده از هزینه‌های تولید، درآمد سالیانه پیش‌بینی شده برای طرح و سایر مبانی، هزینه‌های سرمایه‌گذاری، فرضیات لازم جهت اجرای محاسبات، صورت گردش وجوه نقد، صورت حساب سود (زیان) و ترازنامه پیش‌بینی شده . دو روش مناسب جهت آزمون مطلوبیت یک طرح‎ امکان سنجی،وجود دارد که از نقطه نظر ابزارهای مورد استفاده جهت بررسی با هم شباهت زیادی دارند و تفاوت آنها در رابطه با رویکرد و نگرش آنها می باشد. این دو روش را در قسمت زیر برشمارده و شرح می دهیم :

1. تحلیل اقتصادی: که عبارت است از ارزیابی اقتصادی که جریان‌های هزینه و فایده اجتماعی را مورد رسیدگی قرار می دهد.
2. تحلیل مالی: که عبارت است از ارزیابی مالی که با جریان‌های هزینه و سود از منظرسرمایه‎گذار می پردازد.

در هر حال، نتیجه گیری تحلیل‌ها یا آزمون‌های اقتصادی در مقایسه با تحلیل مالی، جنبه گسترده تریاز هزینه‌ها و سود و منفعت را مد نظر و توجه قرار می دهد. منظر این است که سرمایه گذار در هنگام انجام سرمایه‌گذاری، توجه خود را معطوف سود مالی و ثبات منفعت می کند لیکن توجه و تمرکز جامعه یا دولت به هدف‎ها‎یی همچون ارتقای درآمد ملی، اشتغالزایی، ریشه کنی فقر و مزایای عام المنفعه می باشد. به همین خاطر این دو آزمون دارای اهداف کاملا متمایز از هم می باشند. از همین رو از روش ارزیابی اقتصادی زمانی استفاده می شود که هدف ارزیابی میزان سود آفرینی طرح برای جامعه از دیدگاه ملی و در سطح کلان باشد مانند طرح های ملی.